Bewaringpogings om die land se bedreigde aasvoëlspesie te red het verlede week ’n hupstoot gekry nadat ’n jong gerehabiliteerde aasvoël in die Roedtan-omgewing vrygelaat is.

Marissa Hamman, gehoorpraktisyn van Bela-Bela en vrywilliger by die aasvoël-bewaringsorganisasie Vulpro, vertel aan Die Pos daar is nie ’n enkele dag wat verbygaan waar dié roofvoëls nie bedreig word deur vergiftiging, stropers, of kragdrade nie. Dit is hoekom die suksesvolle rehabilitasie van aasvoëls so belangrik is vir die voortbestaan van die spesie.

Dié spesifieke witrugaasvoël is in April vanjaar deur Kate Webster van die Oos-Kaap gered.

Hamman vertel dat Webster die aasvoël in Smithfield in die Vrystaat gevind het. Die voël was uitgeteer en gedehidreer. Daar was ’n sterk moontlikheid dat die voël loodvergiftiging opgedoen het, vertel Hamman.

Webster het die verswakte aasvoël na Vulpro se rehabilitasiesentrum in die Hartbeespoort-omgewing gestuur, waar Kerri Wolter, Vulpro se hoofuitvoerende beampte en haar span, hom gerehabiliteer het.

“Ek het die voël op Maandag 17 Julie op Tom Laas se plaas naby Roedtan vrygelaat. Mense kan uitkyk vir die voël wat ’n pienk en swart beenband met die nommer 74 (PB74) dra. Die band word gebruik om sy beweging te moniteer,” sê sy.

“Witrugaasvoëls is ’n kritiek bedreigde spesie. Hulle broei in los kolonies en maak neste in bome. Hulle word sowat 90 tot 100 cm hoog en het ’n vlerkspan van tot 2,3 m. Hulle vrek as gevolg van kraglyne wat hulle doodskok, vergiftiging en mense wat hulle jag vir tradisionele medisyne. Hulle word ook blootgestel aan vergiftiging omdat hulle op dooie karkasse voed van diere soos jakkalse wat vergiftig is. Selfs die lood waarmee ’n dier geskiet word, kan dié voëls vergiftig.”

Sy versoek dat boere in die omgewing liefs loodvrye ammunisie gebruik.

“Bel Vulpro dadelik as jy ’n aasvoel sien wat in die moeilikheid is. Dit is gewoonlik ’n voël wat nie kan opstyg nie en op die grond bly terwyl sy natuurlike instink is om weg te vlieg. Vergiftiging verswak die spiere in hul vlerke en hulle sukkel om te vlieg.”

Vir meer inligting, besoek Vulpro se webtuiste by www.vulpro.com(.)

Op 21 Maart 2022 is ‘n witrug-aasvoël, wat in aanhouding geteel is by Vulpro (https://vulpro.com, gestig deur Kerri Wolter), vrygelaat by Tom Laas se plaas Bosveld, Roedtan, by sy boskampie genaamd Kierieklapper (sien video langsaan). Daar is besluit om die aasvoël daar vry te laat aangesien ander witrug-aasvoëls ook in die omgewing broei (broeibewegings word twee keer per jaar gemonitor).
Die aasvoël is toegerus met ‘n GPS-opsporingstoestel sodat Vulpro sy bewegings kan volg. Die voël het bietjie meer as ‘n week by Tom vertoef, en toe in ‘n algemene weswaartse rigting begin vlieg oor Bela-Bela, Thabazimbi en daarna wes van Pilansberg. Jong voëls vlieg groot afstande om die omgewing te verken.

Dié spesifieke jong aasvoël het ‘n band om die been sodat hy maklik geïdentifiseer kan word. Die publiek word gevra om hul oë oop te hou vir hom aangesien hy tans aan die beweeg is (groenwit 53 – ‘n groen band, met wit geskryf en die nommer 53).
Hierdie is ‘n groot suksesstorie om eerstens so voël in aanhouding te kan teel en dan verder om hom suksesvol vry te laat sodat hy ‘n wilde aasvoël-lewe kan leef. Die aasvoël se ouers wat vantevore gered en behandel is, is nie vrylaatbaar nie. Dié voëls maak tans deel uit van die broeiprogram by Vulpro.
Lees gerus meer op Vulpro se webblad: https://vulpro.com

Afrika-aasvoëls het die afgelope drie dekades met tot 90% afgeneem, wat daartoe gelei het dat baie van hulle opgeneem is in CITES I (The Convention on International Trade of Endangered Fauna and Flora), die hoogste beskermingsvlak wat toegeken word aan ‘n bedreigde spesie wat in gevaar is om uit te sterf.

Daar word beraam dat spesies, soos die eens volop Afrika-witrugaasvoël, binne die volgende 20 jaar kan uitsterf.

Die Kransaasvoël is die enigste endemiese aasvoëlspesie in Suid-Afrika, met slegs 4200 broeipare. Hierdie spesie broei nie meer in Namibië, Zimbabwe of Swaziland nie.

Aasvoëlfisiologie en voedingsgedrag het hulle toegerus om ‘n uiters belangrike rol binne die ekosisteem te speel, wat ‘n nis vul wat nie deur ‘n ander aasdier gekonfronteer kan word nie. Aasvoëls is verantwoordelik om die ekosisteem in balans te hou deur karkasse van die omgewing te bevry. As gevolg van hul unieke sterk maagsuur, kan aasvoëls karkasse wat met siektes besaai is, wegdoen en sodoende die verspreiding voorkom wat katastrofiese afname in beide wild- en veebevolking kan veroorsaak.

Daarbenewens het aasvoëls ook ‘n direkte impak op die instandhouding van die biodiversiteit binne ‘n ekosisteem (Henriques et al, 2018). As gevolg van hul voedingsgewoontes bespoedig hulle die ontbindingsproses van die karkasse waarop hulle voed, wat die terugkeer van voedingstowwe in die grond moontlik maak. Dit het ‘n positiewe uitwerking op die voedingssiklus wat dan die biodiversiteit van ‘n stelsel beïnvloed.

Die Asiatiese aasvoëlkrisis werp lig op die belangrikheid van aasvoëls en die katastrofiese uitwerking wat ‘n aasvoëlkrisis op sowel dierlike as menslike bevolking het. Afrika is geen uitsondering nie, en die verlies van ons aasvoëls kan lei tot ‘n soortgelyke katastrofiese ineenstorting van ons omgewing en ekosisteme.

‘Vultures are the Crown Jewels of the avian world and have roamed our skies for millions of years. They have seen species appearing and disappearing, yet their own kind has not changed much in the recent history of the earth. Humankind has yearned throughout our own evolution to fly like the vultures and we have embedded vultures in our hieroglyphs and rock art as a remembrance of where we all come from. The negligence and ignorance of modern man, however, have taken an enormous toll on vultures. In the dawn of the third millennium, we have a critical duty to conserve these creatures, as we are just another earth-bound species viewed from the heavens by the masters of flight’

– Dr. Gerhard Verdoorn

Rehabilitasie

VulPro red en rehabiliteer aasvoëls wat siek of beseer is. Hulle het ‘n span vrywilligers wat help met die redding van voëls. Die voëls wat sodoende gerehabiliteer kan word om weer wild te kan leef, word vrygelaat. Dié wat te ernstig beseer is, word gesond gemaak en sover moontlik gerehabiliteer, maar word dan deel van die broeiprogram en bewusmaking.

BAIE moeite word gedoen om elke voël te red. Kerri is 24 uur ‘n dag beskikbaar om beseerde of siek voëls aan te meld en voëls regoor oor Suid Afrika word gered. Daar is al 918 aasvoëls gered deur VulPro. 415 aasvoëls is reeds vrygelaat in die natuur deur VulPro. 

Navorsing

Onderrig is ‘n belangrike instrument. VulPro bied interaksie en kommunikeer gereeld met boere, grondeienaars asook gemeenskappe. VulPro se navorsingsprogramme strek oor ‘n wye verskeidenheid professionele velde, van veeartsenykunde, veeteelt, teelbiologie, ruimtelike bewegingspatrone, morfologie, genetika tot bewaringsbedreiging en mitugasie. 

VulPro-aasvoëlprogramme

Kerri Wolter het VulPro gestig en haar missie is drievoudig: rehabilitasie, navorsing en die broeiprogram.

Broeiprogram

VulPro bied ‘n broeiprogram om Afrika aasvoëls van uitwissing te red. Daar is kransaasvoël-broeikolonies, waarvan die kuikens vrygelaat word in die natuur om wilde getalle aan te vul.

Hierdie jaar is daar byvoorbeeld 43 eiers vanuit hierdie broeiprogramme van Krans-, en witrugaasvoëls. Soos Kerri self sê: “Each individual counts, as each individual saved and released back into the wild, contributes to saving wild vulture populations”. Vulpro het reeds 431 aasvoëls insluitende kuikens uit die broeiprogram vrygelaat.

VulPro se program bestaan uit:

• rehabilitasie

• navorsing

• broeiprogram

Kunsmatige kranse waarop voëls wat nie vrygelaat is nie, kan broei, is baie suksesvol. Wanneer die tyd aanbreek dat die kuiken die nes moet verlaat, word hy geneem na ‘n deel waar die kuiken eers kan aanpas en dan vrygelaat word.

Die volgende besprekingspunte veroorsaak dat aasvoëlgetalle skerp daal:

Vergiftiging

Doelbewuste en nie-doelbewuste vergiftiging vind plaas. Stropers is veral bekend hiervoor – die aasvoëls gee hulle aktiwiteite weg en karkasse word dan doelbewus vergiftig sodat die voëls moet vrek.

Gifstowwe word veral uitgesit om ‘n spesifieke dier te teiken (byvoorbeeld jakkalse). Aasvoëls vreet dan aan dieselfde karkas en vrek daarvan. Wanneer aasvoëls aan karkasse eet wat gedip is, met anti-inflammatoriese middels behandel is, uitgesit word as aas, of met lood-ammunisie geskiet is, is die resultate gewoonlik noodlottig.

Kragkabels en pale

Aasvoëls gaan sit op kragpale en word doodgeskok. Hulle vlieg ook in kragkabels vas omdat hulle dit nie kan sien nie. Hierdie botsings is gewoonlik noodlottig of voëls word erg beseer. Voëls wat oorleef, maar nie gou gekry word nie, vrek.

Tradisionele medisyne

Onkunde speel hier ’n groot rol. Aasvoëls word vergiftig of gevang vir ‘moetie’ of tradisionele medisyne. Dele van die karkas word gebruik om fisiese en psigiese siektes te behandel of geluk te bring. Die voëls se koppe, snawels, kloue, oë ensovoorts word hiervoor gebruik.

’n Tekort aan veilige kos

Weens ’n tekort aan habitat en mense wat karkasse begrawe of verbrand, het aasvoëls minder kos. Ons sien in die veld tydens reddingsveldtogte dat honger voëls só verswak dat hulle nie meer kan vlieg nie, uithonger, dehidreer en dan uiteindelik vrek.

Aasvoëls is baie skoon diere (en nee, hulle stink nie) en bad na elke ete

Aasvoëls verdrink in plaasdamme wanneer hulle sukkel om uit te klim. Daar is voorgestel dat boere houtstompe in plaasdamme plaas, wat aasvoëls iets gee om aan te klou en sodoende maklik te ontsnap. 

In suidelike Afrika is daar nege aasvoëlsoorte en ook die tuiste van die endemiese Kransaasvoël. In Suid-Afrika word agt van hierdie nege spesies egter bedreig. Sommige spesies se getalle het die afgelope dertig jaar met meer as 80% gedaal.

Aasvoëls word daagliks bedreig deur menslike faktore, o.a. kragkabels wat die voëls doodskok, direkte en indirekte vergiftiging, habitat bedryging, die onwettige handel in wild, asook die gebrek aan veilige beskikbare voedsel. Dit is egter sleg vir die ekosisteem aangesien aasvoëls van kritiese belang is vir die verwydering van karkasse en om verspreiding van oordraagbare siektes soos hondsdolheid en miltsiekte te stuit.

Van die belangrikste rolspelers in die bewaring van aasvoëls is boere, aangesien ongeveer 80% van die grond wat deur aasvoëls gebruik word, landbougrond is. Boere kan op verskeie maniere ’n positiewe bydrae lewer.

Eerstens kan veilige voedsel vir aasvoëls voorsien word. Karkasse van diere wat aan natuurlike oorsake gevrek het, kan vir aasvoëls beskikbaar gestel word. Dit is ook belangrik om nie karkasse uit te sit wat die aasvoëls skade kan berokken nie. Dit sluit diere in wat met loodammunisie geskiet is, diere wat behandel is met nie-steroïdale anti-inflammatoriese middels, soos Diclofenac, asook diere wat met medisyne soos fenobarbitol gedood is.

Dit is ook belangrik om hierdie karkasse weg te hou van kragkabels. Aasvoëls bots met kragkabels en word ernstig beseer wanneer hulle op dié pale sit. Nóg ‘n manier om hierdie voëls te beskerm, is om met VulPro in kontak te tree of wanneer aasvoëls op eiendom gemerk word. Só kan hierdie voëls dan gered word en die beste sorg ontvang, vrygelaat word indien moontlik, of die res van hul lewens onder toesig by VulPro spandeer, indien hulle nie vrygelaat kan word is nie.

Boere kan help om data te versamel ten voordeel van navorsing oor aasvoëls in hul omgewing. Deur rekords te hou van die aasvoëls op hul plase en hierdie inligting met bewaringsprogramme soos VulPro te deel, deel boere waardevolle inligting wat kan help met die bewaring van hierdie waardevolle diere.

In Suid-Afrika is daar vier aasvoëlspesies wat in bome nesmaak:  witrugaasvoëls, swartaasvoëls, monnikaasvoëls en witkopaasvoëls (sien foto). Witrug-, en swartaasvoëls kom dikwels voor op landbougrond, gewoonlik in die noordelike gebiede van Suid-Afrika. Die voëls voel gemaklik in hierdie gebied en word dikwels by veekarkasse in die veld aangetref. Monnik-, en witkopaasvoëls is egter meer skugter en ontwykend en gebruik meestal beskermde gebiede om te teel en te voed. Al vier hierdie aasvoëlspesies is bedreig in Suid-Afrika. Behalwe dat swartaasvoëls minder bedreigd is, word witrugaasvoëls, monnikaasvoëls en wikopaasvoëls as krities bedreigde spesies beskou.

VulPro-spanlid, Caroline Hannweg, in samewerking met die Universiteit van Pretoria en die Max Planck-instituut in Duitsland doen tans ‘n studie oor hierdie aasvoëlspesies wat nesmaak in bome in suidelike Afrika. Haar PhD-proefskrif fokus op die basiese biologie en beweging van hierdie aasvoëlspesies deur suidelike Afrika, en hoe die geskiktheid van hierdie gebied die voëls beïnvloed.

Deur dit te doen, word GPS-opsporingstoestelle op 80 individuele aasvoëls regoor Suider-Afrika aangebring. Dit sluit in 20 witrugaasvoëls, 20 swartaasvoëls, 20 witkopaasvoëls en 20 monnikaasvoëls. Broeimonitering en -opnames sal gedoen word om te verstaan ​​waar hierdie voëls broei en wanneer en waar hulle suksesvol voortbestaan. Deur hierdie data te versamel, word gehoop om die eerste habitatgeskiktheidsmodel vir hierdie aasvoëlspesies in suidelike Afrika te bou. Dit sal bewaringsorganisasies soos VulPro help om hul aandag te vestig op  geskikte plasing van hierdie aasvoëls, en sal ook help om vas te stel of daar voorheen onverkende gebiede vir aasvoëlbevolkingsgroepe gemonitor moet word.

Dit is ‘n groot projek om aan te pak en daarom is VulPro op soek na vrywilligers in die boeregemeenskap wat kan help. VulPro is op soek na hulp met die opspoor van aasvoëls in Suid-Afrika. Indien enigiemand weet van ‘n gebied wat aasvoëls gereeld besoek en broei, moet VulPro so gou moontlik in kennis gestel word. Hierdie gebiede kan potensiële areas wees waar individue gevang kan word en GPS-opsporingstoestelle aangebring word. Indien u enige inligting oor die ligging van dié voëls het, kontak ​​gerus vir VulPro by info@vulpro.com.

Kontak VulPro indien jy op ‘n ander manier by die projek betrokke wil raak, o.a. individue en organisasies wat met finansiering kan help, veral vir GPS-opsporingstoestelle. VulPro bied jou die geleentheid om ‘n toestel te borg vir vooraf-gemerkte aasvoëls. Hierdie toestelle voorsien eksklusiewe inligting oor die beweging van ’n aasvoël deur Suid-Afrika. Indien jy sou belangstel om betrokke te raak of meer inligting oor hierdie geleentheid wil ontvang, kontak VulPro by info@vulpro.com.

Die grootste onwaarheid oor aasvoëls is dat hulle gesonde, sterk diere kan doodmaak en dus landbouverliese kan teweegbring. Hulle is inteendeel ’n bate vir die landbousektor.

Aasvoëls is die skoonmakers in die ekosisteem. Hulle maak karkasse skoon en verlaag die risiko van virale, bakteriële en insekinfestasies. Aasvoëls se maagsappe is uiters suur en baie min virusse of bakterieë kan daarin oorleef. Hierdie voëls verhoed dat siektes soos miltsteek, hondsdolheid en die parvovirus by honde, verder versprei.

Ongestoorde aasvoëlrestaurante word deesdae deur bekwame boere en bewaringskundiges beskikbaar gestel, waar gifvrye vleis en karkasse aan aasvoëls en ander aasdiere voorsien word.

Byna 10% van aasvoëls in suidelike Afrika word doodgeskok of vermink. Wetgewing vereis dat alle nuwe kragkabels en netwerke voëlvriendelik moet wees, maar steeds bly die groeiende kragnetwerk ’n gevaar vir aasvoëls (vlerkspan van meer as 2,5 meter en liggaamsgewig van tot 10kg).

Alle aasvoëls hou van hulle kos vars (dood, maar vars). Dit neem alle aasvoëls ongeveer 6 jaar om volwassenheid te bereik. Aasvoëls ken nie grense nie en reis internasionaal, veral jong volwassenes. Hierdie voëls het ‘n besondere lae pH-vlak; dis vanwee hiervan dat aasvoëls geklassifiseer word as die natuur se skoonmaakpersoneel en siektes soos miltsiekte en hondsdolheid doeltreffend kan beheer. Daar is sowat 0.1% tot 3% van Indië se aasvoëlspesies oor as gevolg van massas diclofenac (algemene anti-inflammatoriese medikasie) vergiftiging in die 1990s, waarna hondsdolheid handuit geruk het vanweë die verlies van aasvoëls en hulle vermoë om sekere siektes af te weer. Anti-inflammatoriese middels, dipstowwe, middels waarmee diere gedood word en loodvergiftiging is dodelik vir aasvoëls.